Ֆիզիկա

 Երկրի Մոլորակի կառուցվածք

Երկիր մոլորակը ձևավորվել է մոտավորապես 4.54 միլիարդ տարի առաջ, իսկ կյանքն առաջացել է նրա առաջին միլիարդ տարիների ընթացքում։ Երկրի կենսոլորտն այնուհետև նշանակալիորեն փոփոխության ենթարկեց նրա մթնոլորտային և այլ հիմնական ֆիզիկական կառուցվածքները։
Երկիրը՝ ընդարձակ Արեգակնային համակարգի փոքր մոլորակներից մեկը, մի շարք առումներով եզակի է։ Նրա վրա կյանք կա, ջուր կա, իսկ մակերևույթը մշտապես նորանում է։
Երկրագունդն, ըստ ներքին կառուցվածքի, բաժանվում է երեք հիմնական մասի։ Կենտրոնում միջուկն է, նրանից վերև՝ միջնապատյանը, ապա՝ երկրակեղևը։ Երկրակեղևը և միջնապատյանի վերին մասը միասին կազմում են քարոլորտը։ Միջուկի կենտրոնում ջերմաստիճանը հասնում է մինչև 6000 ցելսուսի։ Միջուկում նյութերը հրահեղուկ վիճակում են։ Ենթադրվում է, որ այն կազմված է հիմնականում երկաթից և նիկելից։
Միջնապատյանը տարածվում է մինչև 2900 կմ խորությունը։ Միջնապատյանի խորքերում ջերմաստիճանը հասնում է մինչև 2900 աստիճան ցելսուսի։ Թեև միջնապատյանի ջերմաստիճանը բավականին բարձր է, սակայն բարձր ճնշման պատճառով այն հիմնականում պինդ վիճակում է։ Վերին մասում փափկավուն շերտն է, որտեղ նյութերը կիսահալ, հրահեղուկ վիճակում են։
Երկրի ամենակարծր շերտը երկրակեղևն է։ Երկրակեղևի հաստությունը տատանվում է 5-80 կմ-ի սահմաններում։ Այն կազմված է բազմազան ապարներից, որոնք իրարից տարբերվում են կարծրությամբ, գույնով, հալման ջերմաստիճանով և այլ հատկություններով։ Ապարներ են, օրինակ՝ տուֆը, բազալտը, խճաքարը, քարաղը, կավը, ավազը, տորֆը, կավիճը, կրաքարը, քարածուխը և այլն։
Ապարներն ըստ ծագման կարող են լինել հրային (մագմային), նստվածքային և փոխակերպային (ձևափոխված)։ Հրային ապարներն առաջացնում են հրաբխի ժամանակ արտահոսող լավայից, երբ այն սառչում ու կարծրանում է։ Հրային ապարներ են, օրինակ՝ գրանիտը, տուֆը, բազալտը, պեմզան, օբսիդիանը։
Նստվածքային ապարները լինում են օրգանական և անօրգանական։ Օրգանական ծագման ապարները գոյացել են հազարավոր տարիների ընթացքում մահացած օրգանիզմների քայքայումից ու կուտակումից։ Այդ ապարները հիմնականում կուտակվել են ցամաքային գոգավորություններում ու օվկիանոսների հատակում։ Դրանցից են քարածուխը, տորֆը, կավիճը, կրաքարը և այլն։ Անօրգանական ծագման ապարները գոյանում են հրային և փոխակերպային ապարների քայքայումից ու կուտակումից։ Դրանցից են ավազը, կավը, բազալտը, խճաքարը և այլն։
Փոխակերպային ապարներն առաջանում են երկրագնդի խոր շերտերում բարձր ջերմաստիճանի ու մեծ ճնշման պայմաններում նստվածքային կամ հրային ապարների փոխակերպումից։ Օրինակ՝ կրաքարը կարող է վերածվել մարմարի, ավազը՝ ավազաքարի։
Մոլորակը շրջապատված է մագնիսական դաշտով, որը ժամանակի ընթացքում փոփոխվում է և Երկրի մակերևույթը պաշտպանում Արեգակի՝ կյանքի համար կործանարար հզոր ճառագայթումից։ Սիլիկատային ապարներից կազմված երկրակեղևը պատված է ջրի թաղանթով և մթնոլորտային գազերով. վերջիններս գրեթե ամբողջովին նախկին հրաբխային ժայթքումների արգասիքն են։ Երկրակեղևը կազմված է հատվածներից՝ սալերից, որոնք դանդաղ շարժվում են միմյանց նկատմամբ։ Միլիոնավոր տարիների ընթացքում այդ շարժումների և սալերի փոխազդեցություների արդյունքում ձևավորվել են մայրցամաքները։

Մարս մոլորակի առեղծվածային հսկայական դեմքը հետևում է Երկիր մոլորակին
Մարս մոլորակի վրա հսկայական դեմքն առաջին անգամ հայտնաբերել են 1981 թվականին ՆԱՍԱ-ի արբանյակից, որը զբաղվում էր Արեգակնային համակարգի ուսումնասիրությամբ։ Այն ժամանակ տեխնոլոգիան դեռ թույլ չէր տալիս լավ որակի լուսանկարներ անել, բայց անգամ այն նկարները, որոնք առկա էին, միաժամանակ հիացմունք և սարսափ էին առաջացնում։Նկարներից նայում էր հսկայական ինչ-որ գոյացություն, որը մարդկային դեմք էր հիշեցնում։ Դրա չափերը հասնում էին մի քանի քառակուսի կիլոմետրի, այն բառիս բուն իմաստով ժայռակերպ ինչ-որ գոյացություն էր, որը եթե արհեստածին է, ապա չէր կարող կառուցված լինել այնպիսի տեխնոլոգիաներով, որոնք մեզ են հայտնի։ Այսպիսով, ո՞վ կարող էր պատրաստել այդ մոնումենտը։

Հասարակագիտություն

1. Տալ օքսիդների խիստ սահմանումը: Ինչով են տարբրվում օքսիդները պերօքսիդներից: 

  2. 

3.

4.

9-րդ դասարան, անփոփիչ աշխատանք

1. Ո՞ր  շարքում   է   գրված  միայն  ֆիզիկական  մարմիններ.

ա) գիրք, մեխ, ալյումին, ազոտ
բ) սեղան, գրիչ, տետր, մատանի
գ) երկաթ, քանոն, ոսկի, թթվածին
դ) պղինձ, ջուր, արծաթ, ջրածին

2. Քանի՞ նյութ  է  ներկայացված  հետևյալ  բառակապակցություններում.  ջրի  կաթիլ, պղնձե թաս, ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ,  պղնձե կուժ, սառցե դղյակ.

ա) 3                                     բ) 6                                     գ) 4                                  դ) 5

3. Նշվածներից  ո՞ր  շարքում   են   գրված միայն օրգանական նյութեր.
1) ջուր, թթվածին, կավիճ, սպիրտ
2) կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ, ազոտ
3) շաքարավազ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ
4) սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ, բենզոլ

 4. Ինչպիսի՞ ագրեգատային  վիճակում  կարող  է  գտնվել սնդիկը.

1) միայն  պինդ  վիճակում
2) միայն  գազային վիճակում
3) միայն  հեղուկ  վիճակում
4) բոլոր  երեք  վիճակներում

5. Որքա՞ն է ոսկու ձուլակտորի զանգվածը, որի ծավալը 2սմ³  է, իսկ  ոսկու խտությունը 19,3 գ/սմ³ է.
1) 38,6գ                            2) 9,65գ                                   3) 3,86գ                               4) 1,93գ

6. Համապատասխանեցրեք  նյութի  հատկությունները  և  անվանումը.   

Հատկությունները	Անվանումը
ա) բնորոշ  հոտով թափանցիկ  հեղուկ3)քացախաթթու բ) ջրում լավ  լուծվող պինդ  նյութ-2) սախարոզ գ) մետաղական  փայլով պինդ գունավոր  նյութ-6)  յոդ դ) ջրում  քիչ  լուծվող անհոտ, անհամ  գազ-4) թթվածին	1)  կավիճ       5)  քլոր

7. Ո՞ր շարքում  են  գրված  միայն  բարդ  նյութերի  բանաձևեր.

1)   Al, HCl,  Cu, Na₂SO₄                                                 3)  H₂O, N₂, O₃,  Ni, S₈

2)   AgBr, H₂, CaCO₃, P₄                                               4)  NaOH, CO₂, NH₃, CuSO₄

 8. Ո՞ր տարրական  մասնիկներից  է  կազմված  ատոմը.
    1)  միայն էլեկտրոններից
    2)  նեյտրոններից և էլեկտրոններից
    3)  պրոտոններից, էլեկտրոններից և նեյտրոններից
    4)  միայն պրոտոններից

9.   Ո՞ր շարքում   է  գրված  ֆոսֆոր, թթվածին, ածխածին, երկաթ և ազոտ քիմիական տարրերի նշանները.
1) F, C, P, Si, Na
2)  O, C, Li, K, Ba
3)  P, O, C, Fe, N
4)  K, Na, P, Fe, C

10. Ո՞ր շարքում  են  առկա  միայն  կովալենտային  կապերով  միացություններ.

1)  NaCl, HCl, Cl₂, NaHCO₃                                      3)  H₂, NH₃, H₂O, CH₄

2)  KBr, HNO₃, CaO, P₄                                            4)  N₂, Br₂, CuSO₄, Fe

11.  Բնութագրեք հետևյալ ….  տարրի  ատոմը  ըստ  հետևյալ  սխեմայի.

ա)  քիմիական  տարրի  նշանը    

Si  

բ)  կարգաթիվը, միջուկի  լիցքը՝ Z- ը  

+14

 գ)  ատոմի  բաղադրությունը (պրոտոնների, նեյտրոնների, էլեկտրոնների  թիվը)

դ)  պարբերության  համարը, լրիվ լրացված էներգիական մակարդակների  թիվը

ե)  խմբի  համարը, ենթախումբը (գլխավո՞ր  է, թե՞ երկրորդական), արտաքին

էներգիական  մակարդակում  էլեկտրոնների  թիվը

Պարզ նյութեր	Բարթ նյութեր
D2 N2 Fe Cu	C12H22O11 NaCl H2O D2O CaSO4 NaHCO3 C3H6O C2H5O4 C2H5OH CH3COOH CaCO3

Անօրգանական նյութերի հիմնական դասերը

Սահմանում

Օքսիդներենկոչվումերկուտարրիցկազմվածայնբարդանօրգանականնյութերը, որոնցիցմեկըթթվածիննէ -2 օքսիդացման աստիճանով(-2):

Օքսիդների ընդհանուր բանաձևն է

Հիմնային և երկդիմի օքսիդները առաջացնում են մետաղներ, բայց նույն մետաղները չեն: Թթվայինը առաջացնում է ոչ մետաղ:

Դաս 1. Կրկնողություն`  Ինչ է նյութը,պարզ և բարդ նյութեր, անօրգանական և  օրգանական  նյութեր:Մաքուր նյութեր,խառնուրդներ(համասեռ և անհամասեռ):Նյութի բաղադրությունը՝մոլեկուլ,ատոմ , իոն (կառուցվածքը,բաղադրությունը):Նյութի  հատկությունները՝ ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական:

Դաս 2- Գործնական աշխատանք 1. Նյութերը դասակարգել,տեղադրել աղյուսակում,անվանել,գրել բանաձևերը: Նկարագրել  ֆիզիկական  հատկությունները՝ գույնը, ագրեգատային  վիճակը(պինդ, հեղուկ, գազային), եռման,հալման ջերմաստիճանները, ջերմա-,էլեկտրահաղորդականությունը, լուծելիությունը ջրում  ևայլն:

Բարդ նյութեր                             Պարզ նյութեր

կերակրի աղ(NaCl)                      Օ(թթվածին)

շաքար                                          N(ազոտ)

Ջուր (H2O)                                    

Ծանր ջուր (D2O)

Պղնձարջասպ

Խմելու սոդա Նատրիումի հիդրոկարբոնատ

Ացետոն

                  

Մեկ մոլը նյութի այն քանակն է, որը պարունակում է այնքան մասնիկներ որքան ատոմներ, պարունակվում է 12գ. C-ում: 

Նյութի զանգվածի պահպանման օրենքը

Քիմիական ռեակցիաների ժամանակ վերցված նյութերի զանգվածը, միշտ հավասար է ստացված նյութերի զանգվածին: 

Նյութի բաղադրության հաստատման օրենքը.

Անկախ գտնվելու վայրից և ստացման եղանակներից, նյութերի ունեն հաստատուն բաղադրություն: 

Քիմիական հավասարումը քիմիական ռեակցիայի պայմանական գրառումն է, բանաձևերի և գործակիցների միջոցով: Ռեակցիները լինում են 4 տեսակի` միացման, քայքայման, տեղակալման և փոխանակման: Միացման են կոչվում այն ռեակցիաները, որոնց ժամանակ, երկու նյութից ստացվում է մեկ բարդ նյութ (a+b=ab): Քայքայման են կոչվում այն ռեակցիաները, որոնց ժամանակ մեկ բարդ նյութից ստանում ենք մի քանի նյութ (ab=a+b): Տեղակալման ռեակցիաները կատարվում են պարզ և բարդ նյութերի միջև, որտեղ պարզ նյութի ատոմները տեղակլում են բարդ նյութի տարի ատոմների որևէ մեկին(a+bc=ac+b): Փոխանակման ռեակցիաները կատարվում են երկու բարդ նյութերի միջև, որտեղ նրանք փոխանակվում են իրենց բաղադրիչ մասերով (ab+cd=ac+bd): 

Պարզ նյութեր

Պարզ նյութերը բաժանվում են մետաղների և ոչ մետաղների: Մետաղները բացի սնդիկից, պինդ են, ունեն փայլ, պլաստիկություն, ջերմա և էլեկտահաղորդականություն: Նրանք վերջին շերտում ունեն 4-ից քիչ էլեկտրոններ: Շերտը ավարտելու համար նրանք կորցնում են էլեկտրոնները, առաջացնելով դրական իոններ: Ոչ մետաղները, եթե պինդ են՝ փխրուն են: Մեծ մասամբ հեղուկ կամ գազային նյութեր են, չունեն փայլ, չունեն ջերմա և էլէկտրահաղորդականություն: Վերջին շերտում ունեն 4-ից շատ էլեկտրոններ և շերտը ավարտելու համար, ձգում են էլեկտրոններ և առաջացնում բացասական իոններ: 

Լաբորատոր փորձեր` <<Անօրգանական  շղթաներ` մետաղ—> հիմնային-.օքսիդ—>հիմք—>աղ>>, <<ոչմետաղ—> թթվային օքսիդ—> թթու —> աղ: Օքսիդների,  ստացումը և քիմիական հատկությունները (հայտանյութերի գույնի փոփոխությունը  հիմային, թթվային միջավայրում, թթուների փոխազդեցությունը մետաղների, հիմնային օքսիդների,հիմքերի և  աղերի հետ) :                                                                                                                                                        1-բ

2-1

3-3

4-4

5-3

6-4

7-3

8-րդ

9-3                                                                                                                                                                 

Քիմիական բանաձևը դա նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է, քիմիական նշանների և ինդեքների միջոցով։ Ինդեքսը ցույց է տալիս ատոմների թիվը մոլեկուլում։  

Հաշվարկներ ըստ քիմիական բանաձևի  

KMNO 4

Կալիումի պեռմանգանաթ(марганцовка)

2.Ինչ տարերից է կազմված նյութը

K-կալիում, MN-մանգան, O-թթվածին

3.Ամեն մի տարրից քանի ատոմ կա մոլեկուլում

1 մոլեկուում կա 1 կալիումի ատոմ, 1 մանգանի ատոմ, 4 թթվածնի ատոմ

4.Հաշվել հարաբերկան մոլեկուլային զանգվածը Mr

Պարոն (KMNO 4 ) = Ar (K) + Ar (MN) + Ar (o) * 4 = 39 + 55 + 16 * 4 = 158

5.Տարրեի զանգվածային հարաբերությունը

m (K): m (MN): m (O) = 39: 55: 64

6. տարրի զանգվածային բաժինը

տարրի զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս թե նրա ատոմային զանգվածը, որ մասն է կազմում մոլեկուլային զանվածից։

W (K) = 39 158 * 100% = 25

W (MN) = 55 158 * 100% = 35%

W (O) = 40%

7.նյութը բարդ է թե պարզ

բարդ

  NaHCO_{3-կերակրի սոդա} 

1.        Ամեն ինչ ատոմի մասին

1.         Սովորում ենք թե ինչ է պարբերությունը

1.      Խումբը և ենթախումբը, ինչ է ցույց տալիս խմբի համարը

1.      Մենդելևի պարբերական օրենքը

1.      

1. 
   

1. 
   

          

 

  Նատրիում  

    Ատոմի  կառուցվածքը  Ծծումբ և երկաթ

   Մաքուր նյութեր սահմանում

 Համասեռ, անհամասեռ խարնուրդներ

Պարզ և բարդ նյութեր

ֆիզիկական և քիմիական երևույթներ

խառնուրդների բաժանման եղանակները

նյութերի հատկությունները  

         Պարբերական համակարգը

Խառնուրդների բաժանման եղանակները՝    Նշան- Na

    

    1. նյութի փոքրագույն մասնիկն է

      Տարրերի առաջին դասակարգը

    Ինչ է ցույց տալիս կարգաթիվը

           Որոշել հետևյալ տարրերի դիրքը, պարբերական համակարգում և ատոմի բաղադրությունը, համար,8  7,11, 52, 75, 19, 30, 39

   2. Հունարենից թարգմանվում է անբաժանելի

      Առաջին դասակարգումը հետևյալն է

         1. Na, H, C, O

         2. Na-1 H-1 C-10-3

         3. Պարոն ( NaHCO 3) 23 + 1 + 12 + 16 * 3 = 84   

         4.

        Կարգաթիվը ցույց է տալիս պռոտոնների և էլեկտրոնների թիվը, և միչուկի լիցքը։  Ատոմային զանգվածը կազմված է պռոտոնների, նյետրոնների և էլեկտրոնների զանգվածների գումարից։ Էլեկտրոնների զանգվածը 2000 անգամ

    Թթվածին

    նշան- O

     կարգաթիվ- 8

    զանգված- 16

    պարբերություն- երկրորդ

    խումբը- 6

    ենթախումբ- գլխավոր

    պռոտոն- 8

    նյետռոն- 8

    էլեկտրոն- 8

    Ազոտ

     Նշան-N

     կարգաթիվ-7

    զանգված 14

    պարբերություն- երկրորդ

     խումբը- 5

     ենթախումբ- գլխավոր

    պռոտոն- 7

  նյետրոն-7

  էլեկտրոն-7

   

   կարգաթիվ-11

    զանգվա ծ-23

    պարբերություն- 3րդ

   խումբը- առաջին

   ենթախումբը-  գլխավոր

   պռոտոն- 11

  նյետրոն- 12

   էլեկտրոն- 11

   Տելուր

   նշան- Te1

   կարգաթիվ-52

   զանգված-128

   պարբերություն-5

   խումբը-6

   ենթախումբը-գլխավոր

    պռոտոն- 52

   նյետրոն- 76

    էլեկտրոն-52

   Ռենիում

   նշան- Re

   կարգաթիվ-75

   զանգված-187

   պարբերություն-6

   խումբը-7

   ենթախումբը-երկրորդական

    պռոտոն- 75

   նյետրոն- 112

    էլեկտրոն-75

 Նյութի սահմանումը

Այն, ինչից կազմված են բոլոր մարմինները և առարկաները կոչվում է նյութ:Նյութը ունի ծավալ, զանգված և հատկություններ:

Նյութի  հատկությունները

1.Ֆիզիկական

Նյութի ֆիզիկական հատկությունները դիտարկում են կամ չափում են առանց նոր նյութ ստանալու:

2.Քիմիական

Նյութի քիմիական հատկությունները նյութերի հետ փոխադարձելու ընդունակությունն է:

3.Ֆիզյոլոգիական

Նյութի ֆիզյոլոգիական հատկությունը նյութերի ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմի վրա դրական կամ բացասական: